Tag: HATAY’ın Türkiye’ye Katılması

 

AKM Belleten – Cumhuriyet Tarihinde Bugün 23 Haziran * HATAY’ın Türkiye’ye Katılması

HATAY SORUNU – HATAY’ın Türkiye’ye Katılması

15 Mart 1923’te Atatürk Adana’ya geldiklerinde, yol kenarında Antakya ve İskenderun’u sembolize eden iki genç kızın hıçkırıklar arasında, “Bizi de kurtar” feryadına karşılık, “Kırk asırlık Türk yurdu ecnebi elinde kalamaz” demiştir.

TBMM Hükümeti ile Fransa Hükümeti arasında 20 Ekim 1921’de imzalanmış olan Ankara Antlaşması, İskenderun Sancağını Suriye’den ayırarak ayrı bir statüye tabi tutuyordu. Bu Antlaşmanın 7. Maddesi, İskenderun beldesi için özel bir idare usulü kurulacağını; bu bölgenin Türk ırkından olan sakinlerinin, kültürlerinin gelişmesi için her türlü kolaylıktan faydalanacağını ve Türk parasının orada resmi mahiyet taşıyacağını öngörmüştür. Antlaşma hükmüne uygun olarak, 8 Ağustos 1922’de Sancak’ta bir bölgesel idare kurulmuştur.

Fransa, Suriye ile anlaşarak manda idaresine son vermeyi kararlaştırmıştı. Hatta, 8 Eylül 1936 tarihinde parafe edilen antlaşma ile Suriye’de manda idaresinin son bulduğu öngörülüyor, ancak Sancak’ın durumundan söz edilmiyordu. Türkiye’de bu durum Sancak’ın kaderi hakkında genel bir kaygı uyandırdı. Türk Hükümeti, Sancak sorununun önemi üzerine eğilerek; 6 Ekim 1936’da Milletler Cemiyeti Assamblesi’nde ve daha sonra 9 Ekim 1936’da Fransa’ya verdiği bir nota ile görüşünü belirtti.

Atatürk davaya verilen önemi, 1 Kasım 1936 TBMM’ni açış nutkunda, kesin ve belirli şekilde dünya kamuoyuna duyurmuştur. “Bu sırada, milletimizi gece gündüz meşgul eden başlıca büyük mesele hakiki sahibi öz Türk olan İskenderun-Antakya ve havalisinin mukadderatıdır. Bunun üzerinde, ciddiyet ve kifayetle durmaya mecburuz. Daima kendisi ile dostluğa çok ehemmiyet verdiğimiz Fransa ile aramazda tek ve büyük mesele budur. Bu işin hakikatını bilenler ve hakkı sevenler, alakamızın şiddetini ve samimiyetini iyi anlarlar ve tabii görürler.”

Fransa, Sancak’ın Suriye’den ayrılamayacağını açıklamakla, Türk görüşüne kesin red cevabı vermiş oluyordu. Sorunun Milletler Cemiyeti’nde görüşülmesi ve bu kurulun tavsiyesi ile Sancak bölgesine üç müşahidin gönderilmesi, Sancak davasının milletlerarası planda da önemini artırmış oldu. Fransa ile yapılan görüşmeler sonunda burada bir halk oylaması yapılması kabul edildi. İngiliz Dışişleri Bakanı Anthony Eden’in aracılığı ile, 24 Ocak’ta bir prensip Antlaşmasına varıldı. Plebisit Türkiye lehine sonuçlandı. Fransa ile Hatay’da bağımsız bir devlet kurulması kabul edildi.

Almanya’nın 1938 Martında Avusturya’yı ilhakı, Fransa’nın Almanya’ya karşı Doğu’da kuvvetli bir Türkiye’ye ihtiyacını gösteriyordu. Boğazların da Avrupa’da büyüyen kriz ve uyuşmazlıklar sebebiyle önemi artmıştı. Haziran 1938’de, Antakya’da Türk ve Fransız askeri heyetleri arasında yapılan görüşmeler sonucu, 3 Temmuz 1938’de Antlaşma yapıldı. Hatay’ın toprak bütünlüğü ile siyasi statüsünü korumak amacı ile her iki devlet 2500’er kişilik askeri kuvvet göndermeyi kabul etmişlerdi. Türk Ordusu 4 Temmuz 1938’de Hatay’a girerek görevine başladı. Türkiye ile Fransa arasında imzalanan dostluk antlaşması bu iki devleti birbirine yaklaştırıyordu. Yapılan seçimler sonucunda Meclis, 2 Eylül 1938’de ilk toplantısını yaptı ve bağımsız Hatay Cumhuriyeti’ni ilan etti. Cumhurbaşkanlığına Tayfur Sökmen, Başbakanlığa Abdurrahman Melek getirildi.

Bu bağımsız devletin uzun süre devam etme şansı yoktu. Fransa ile yeniden görüşmeler yapıldı. 23 Haziran 1939 tarihinde Türkiye ile Fransa arasında yapılan yeni bir antlaşma ile, Hatay halkının da arzusuna uygun olarak Fransa, Hatay’ın Türkiye’ye katılmasını kabul etti. Hatay Türk Devleti Meclisi 29 Haziran’da anavatana katılmayı oybirliği ile kararlaştırdı ve Hatay anavatana katıldı.


Hatay Hikâyesi

Artık hastalığı kontrol edilemez bir durumdaydı. Bir taraftan Hatay, diğer taraftan hastalık onu eritiyordu. Son günlerin en büyük neşesini ona bir subay vermişti. O Hatay konusunda endişe içindeyken subay Şükrü Kanatlı karşısına çıkmış:

-“Paşam izin ver, yalnız elimdeki kuvvetle, değil Hatay’ı Süveyş’e kadar bütün sahili sana teslim edeyim. Sonra beni asi diye as… Tek sen üzülme” demişti. Şükrü Kanatlı çıkınca Atatürk:

-“Ektiklerimiz meyve verdi. Artık ölsem de gam yemem” demişti.1

1 Münir Hayri Egeli, Atatürk’ten Bilinmeyen Hatıralar, Ankara 1959, s. 113.

Kaynak: Atatürk’ten Gençliğe Unutulmaz Anılar, Ahmet Gürel, Mayıs 2009